Het Zwarte Verleden: zwarte pages en bediendes in de kunst

In de periode rond Sinterklaas is er altijd veel discussie over hoe de figuur Zwarte Piet is ontstaan en of deze racistisch is. In Amerika verscheen er zelfs een documentaire over Zwarte Piet, Blackface. Eén van de theorieën is dat Zwarte Piet een afgeleide is van de zwarte page die in vroegere tijden welgestelde lieden vergezelde en op vele portretten is afgebeeld. Vanaf het midden van de vijftiende eeuw was het in de welgestelde kringen van Europa, met name in Nederland en Engeland, in de mode om een Afrikaanse (kind)slaaf als page of bediende in bezit te hebben en ermee geportretteerd te worden. Dit verschijnsel is vergelijkbaar met de in die tijd heersende mode om met een hond geportretteerd te worden.

Alhoewel de meeste pages slaven waren, gold dat niet voor allemaal. Soms werden vrije Afrikaanse families naar het hof gehaald om zo zwarte kinderen in dienst te kunnen nemen. Deze zwarte bediendes waren modieus gekleed en droegen de fijnste stoffen zoals zijde, kant en satijn en vergezelden hun eigenaar of baas naar velerlei openbare gelegenheden. Hoe zwarter de huid, hoe meer ze in de smaak vielen. De vrouwen van stand wilden door de aanwezigheid van hun zwarte page hun eigen witte huidskleur benadrukken. Een witte huidskleur werd in die tijd namelijk als een teken van schoonheid en puurheid beschouwd.

Slavernij was dan misschien officieel verboden in het Europese deel van de Republiek/het Koninkrijk, maar slaven werden door hun eigenaren geregeld meegenomen vanuit de Nederlandse kolonies waar slavernij wel was toegestaan. In Nederland werden ze feitelijk niet anders behandeld. Dit werd gedoogd, omdat men de eigenaren niet van 'hun goederen' wilde beroven. Aangezien een slaaf een kostbaar bezit was, was een zwarte bediende een statussymbool voor de rijken en werd deze gezien als een exotisch luxe artikel. De page werd vaak geleerd om te lezen en te schrijven en om zich volgens de etiquette te gedragen, zodat zijn vaardigheden gedemonstreerd konden worden. De zwarte pages werden soms zelfs cadeau gegeven. Beroemde voorbeelden hiervan zijn Willem Frederik Cupido en Guan Anthony Sideron die in de tweede helft van de achttiende eeuw op zevenjarige leeftijd aan stadhouder Willem V werden geschonken en de twee zwarte Afrikaanse prinsjes Aquasie en Quamina die koning Willem I cadeau kreeg van de koning van Ashanti uit Guinea (nu Ghana). Ook bestaan er portretten van de admiraals Michiel de Ruyter en Cornelis Tromp met een zwarte page. Dit verschijnsel heeft een paar eeuwen geduurd.

Hier een greep uit de vele portretten met zwarte pages of bediendes. Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Margaretha van Raephorst, echtgenote van Cornelis Tromp: Jan Mijtens, 1668	Detail van een groepsportret van de schutters van Wijk VIII in Amsterdam: Bartholomeus van der Helst, ca. 1639-1643	Anna van Denemarken, gemalin van koning James VI en I van Engeland, Schotland en Ierland: Paul van Somer, 1617	Het toilet van Venus: Peter Paul Rubens, 1613-1614
Engelse Admiraal Paul Henry Ourry: Joshua Reynolds, 1748	Een portret van Laura Dianti,minnares van hertog Ferrara: Titiaan, ca. 1523	Lady Grace Carteret, gravin van Dysart, met een kind: John Giles Eccardt, ca. 1740	Christiaan VI, koning van Denemarken en Noorwegen, eerste helft 18e eeuw
Portret van twee kinderen als jagers: Nicolaes van Helt Stockade, 17e eeuw	Keizerin Catharina de Grote: naar Georg Christoph Grooth, midden 18e eeuw	Portret van een man in harnas met twee pages: Paris Bordon, 16e eeuw	Elena Grimaldi,vrouw van Markies Nicola Cattaneo: Anthony van Dyck, 1623
Brieflezende jonge vrouw met een zwarte page: Michiel van Musscher, 1670	Hertogin en Abdis Franziska Christine von Pfalz-Sulzbach met Ignatius Fortuna: Johann Jakob Schmitz (tweede helft 18e eeuw)	Thomas Hees (Resident en commissaris der Staten-Generaal in Algiers, Tunis en Tripoli) en zijn neven Jan en Andries Hees en bediende: Michiel van Musscher, 1687	Tsarina Elisabeth van Rusland (dochter van Catharina I):  Georg Christoph Grooth, 1743
Charlotte van Brunswijk, vrouw van prins (tsarevitsj)Aleksej Petrovitsj Romanov: Johan Paul Ludden, 1728	Maria van Nassau, prinses van Oranje, dochter van prins Frederik Hendrik: Johannes Mijtens, ca. 1665	Tsaar Peter de Grote, met de page Abraham Hannibal (werd later een edelman en generaal): Gustav von Mardefeld, ca. 1707	Familiegroep met een zwarte man:Willem Cornelisz. Duyster, 1631-1633
Kapitein Lord George Graham in zijn scheepscabine: William Hogarth, ca. 1746	Erfprins Frederik Lodewijk van Württemberg en zijn vrouw Henriette Marie van Brandenburg-Schwedt: Antoine Pesne, ca. 1716	Taste in High Life, een Engelse satire op de adel door William Hogarth, 1742	Koningin Charlotte van het Verenigd Koninkrijk, gemalin van koning George III: Johann Georg Ziesenis der Jüngere, 1761
William Feilding, eerste graaf van Denbigh: Anthony van Dyck, 1633-1635	Een familieportret: Frans Hals, ca. 1648	Portret van Poolse prinses Tekla Róża Radziwiłł: kunstenaar onbekend, ca. 1720	Jonge vrouw die in een spiegel kijkt,vastgehouden door een zwarte bediende: Philips Koninck, 1666
Louise de Kérouaille, Hertogin van Porstmouth, minnares van koning Charles II van Engeland: Pierre Mignard, 17e eeuw	Een gravure van een rijke vrouw met haar zwarte bediende: Charles Heath, 1830	Koning Jan III Sobieski van Polen met zwarte bediende:kunstenaar onbekend, ca.1680	Twee meisjes met hun zwarte bediende: Joseph Wright, 1770
Adriaan van Bredehoff en zijn zwarte bediende Tabo Jansz (later bekend als Adriaan de Bruijn): Nikolaas Verkolje (18e eeuw)

Lees ook:

• Het zwarte verleden: Donkere mensen in de christelijke kunst van de middeleeuwen
• Het zwarte verleden: Slavenopstanden in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
• Op ontdekkingsreis in de Surinaamse slavenregisters
• Gerrit Schouten: De eerste bekende Surinaamse kunstenaar (1779-1839)
• De eerste moslim in Amerika: de Nederlandse kolonist Anthony Janszoon van Salee
• Nederland immigratieland
• Het legendarische leven van Sinterklaas en de Kerstman in de kunst 
• De onbijbelse voorstelling van Jezus' geboorte in een stal met dieren
• Hollandse meesters uit de collectie van het Britse koningshuis
• De edelsteen lapis lazuli: kunstwerken met ultramarijn

__________________________________________________________________________
Bronnen

• Black Presence. (z.j.). Servants, Ayahs and Alternative Employment. Geraadpleegd van http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/blackhistory/work_community/servants.htm
• Kelly, N., Rees, R., & Shuter, J. (1998). The Making of the United Kingdom and Black Peoples of the Americas. Portsmouth, Verenigd Koninkrijk: Heinemann.
• Victoria and Albert Museum. (z.j.). Africans in Medieval & Renaissance Art: Servant and Attendant. Geraadpleegd van http://www.vam.ac.uk/content/articles/a/africans-in-medieval-and-renaissance-art-servant-and-attendant/
• Wikipedia. (z.j.). Page (servant). Geraadpleegd op 24 november, 2015, van https://en.wikipedia.org/wiki/Page_(servant)
• The Walters Art Museum. (2012). revealing the African Presence in Renaissance Europe. Geraadpleegd van http://thewalters.org/assets/pdf/revealing-the-african-presence-in-renaissance-europe.pdf
• Afbeelding page/slavenjongen met halsband: Door Shanker Pur (Eigen werk) [CC BY-SA 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
• Gravure Charles Heath: See page for author Fæ  [CC BY 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0)], via Wikimedia Commons