Greep uit de artikelen

zaterdag 5 september 2015

Griezelige kunst

Griezelige kunstwerken

Kunst kan vele gevoelens losmaken. Deze lijst van 12 kunstwerken zal de meeste toeschouwers een verontrustend gevoel geven.




1.De natuur smeedt een baby, 12e eeuw (British Library)

Op het oog ziet de toeschouwer een gruwelijk tafereel waarin een vrouw baby's martelt of vermoordt. Schijn bedriegt! 

Deze griezelige afbeelding uit de twaalfde eeuw is gemaakt voor een tweedelig Frans gedicht, Roman de la Rose. Het gaat over de kunst van de liefde. Het was als een leerzaam en amusant gedicht bedoeld voor de mannelijke lezer. Het vertelde over de hofmakerij, de liefde en het streven naar de ideale liefde. Het gedicht is in de vorm van een droom geschreven. Guillaume de Lorris heeft het eerste deel van het gedicht geschreven en Jean de Meun het tweede deel. In het tweede deel, waar deze afbeelding te vinden is, speelt de Natuur een grote rol.

De afbeelding De natuur smeedt een baby is een metafoor voor de geboorte, voor de natuur die creëert en regenereert. De natuur wordt hier voorgesteld als een smid die leven smeedt uit levenloze materie, de linksonder gelegen levenloze babylichaampjes. De natuur wordt uitgebeeld als een jonge vrouw in schone kleren, wat de puurheid van de natuur moet weergeven. Dit in tegenstelling tot de kunsten. Het lange haar van de vrouw en haar juwelen hoofdtooi moeten waarschijnlijk de autoriteit van de natuur uitbeelden.



2. De geboorte van Stefanus,de duivel verwisselt de pasgeborene voor een wisselkind: Martino di Bartolomeo, ca. 1435



In deze tijd geloofden veel mensen dat baby's wel eens door de duivel (of elven, kabouters of trollen) werden verwisseld en werden vervangen door wisselkinderen. Op deze afbeelding is zo'n verwisseling te zien, namelijk van Stefanus.

Stefanus, ook wel Sint-Steven of Sint-Stefaan genoemd, geldt als een martelaar in het christendom. Wat er over hem bekend is, staat in het bijbelboek Handelingen. Hij was als één van de zeven diakens door de apostelen aangesteld om hun werk te verlichten, zodat zij zich konden concentreren op het preken en lesgeven. Hij werd uiteindelijk gestenigd in Jeruzalem. 

Er doen vele legendes over Stefanus de ronde. Eén ervan is op dit paneel van een altaarstuk te zien. Wetende dat hij later een belangrijke rol zou vervullen, zou de duivel hem als baby hebben ontvoerd. De duivel legde een onecht kind (een wisselkind) voor hem in de plaats. 


3. Hel: Hans Memling, 1485 



Deze scène is een deel van een altaarstuk. Het was bedoeld om de kerkgangers angst aan te jagen, zodat ze het wel uit hun hoofd zouden laten om te zondigen.

Deze demon met twee gezichten, drakenarmen en vogelpoten danst op de zondaars die branden in de hel. De hel ligt in de bek van een monsterachtige vis met tanden. De demon houdt, om de boodschap nog extra in te wrijven, een vaan omhoog waarop staat dat er in de hel geen verlossing is. 


4. De Zeven Hoofdzonden: van Jeroen Bosch, ca. 1500-1525 (Museo del Prado, Madrid)


Het Laatste Oordeel
De hel
Jheronimus Bosch leefde in een tijd waarin voortdurend hel en verdoemenis gepreekt werd. Kunstenaars maakten vele afbeeldingen van de hemel en de hel. Jheronimus Bosch onderscheidde zich van andere kunstenaars door zijn bijzondere verbeeldingskracht. Hij liet veel gruwelijke details in zijn werken zien.

Het werk De zeven hoofdzonden bestaat uit vijf cirkels op een vierkante houten paneel met daarbinnen verschillende voorstellingen.

De afbeeldingen De hel en Het laatste Oordeel zijn één van de Vier Uitersten (verder zijn er nog De hemel en De dood) die in de hoeken staan afgebeeld. In De hel is bijvoorbeeld te zien hoe een man wordt vastgehouden, terwijl hij met een hamer op zijn achterste wordt geslagen. Verderop is er een man te zien die door een duivel met een zwaard in zijn buik wordt gestoken. In Het Laatste Oordeel is te zien dat de engelen de trompet schallen om de doden tot leven te wekken.


Met deze gruwelijke details wilde hij de kijkers waarschuwen voor een zondig leven en ze overtuigen om vroom te leven. Hij werd daarom ook wel de Duivelmaker genoemd.




5. Judith onthoofdt Holofernes: Artemisia Gentileschi, 1614-1620



Deze verontrustende scène uit het bijbelverhaal Judith is door vele kunstenaars, zoals Rembrandt, Michelangelo, Botticelli en Caravaggio uitgebeeld. 

Judith, een mooie rijke joodse weduwe, woonde in Betulia. De stad werd belegerd door generaal Holofernes. Judith besloot hier iets tegen te doen en bezocht de tent van Holofernes. Onder de indruk van haar schoonheid, nodigde hij haar uit in zijn tent. Judith voerde de generaal vervolgens dronken en onthoofde hem. Ze slaagde er samen met haar dienstmeisje in om zijn hoofd het kamp uit te smokkelen en keerde met zijn hoofd naar Betulia terug. Zodra zijn soldaten merkten dat Holofernes vermoord was, ontvluchtten ze de stad.



6. Anatomische les van Dr. Willem van der Meer: Michiel Jansz.van Mierevelt en Pieter Michielsz.van Mierevelt, 1617



Er werden in de zeventiende eeuw veel schilderijen met anatomische lessen gemaakt. Denk hierbij maar aan de Anatomische Les van Nicolaes Tulp of De Anatomische Les van Dr. Deijman van Rembrandt. Deze schilderijen waren bedoeld om de leden van de plaatselijke chirurgijnsgilde te vereeuwigen en niet om de anatomische les in beeld te brengen.

Dat is duidelijk te zien aan dit schilderij waar de chirurgijns de toeschouwer stuk voor stuk in de ogen kijken. Daarnaast is het gereedschap duidelijk uitgestald om te laten zien dat het hier om chirurgijns gaat. Wat het schilderij misschien nog wel het meest gruwelijk maakt, is dat het lichaam van de dode man als decor dient. Wat voor ophef zou er tegenwoordig ontstaan als mensen een selfie zouden maken boven een opengesneden lijk?



7. Saturnus verslindt zijn zoon:Peter Paul Rubens, 1636



Dit verontrustende schilderij waarop een man een hap uit een kind neemt, is gebaseerd op een Romeinse mythe: Saturnus was de Romeinse god van de landbouw en het uitgezaaide graan. Door de voorspelling dat hij door zijn eigen kind van de troon gestoten zou worden, at hij uit vrees al zijn kinderen op. Zijn vrouw en tevens zus, Cybille, slaagde er uiteindelijk in om haar zesde kind, Jupiter, te verstoppen. Jupiter stootte Saturnus uiteindelijk van zijn troon.



8. De backer van Eelco: Cornelis van Dalem en Jan van Wechelen, 17e eeuw (Muiderslot)



Dit grappige, vreemde en tegelijk griezelige schilderij hangt momenteel in het Muiderslot in Muiden dat het in bruikleen heeft gekregen van het Rijksmuseum. Het beeldt een legende over de bewoners van Eeklo in Vlaanderen uit (de legende van de Bakker van Eeklo). Waarschijnlijk was de naam Eelco in de titel van het schilderij fout gespeld.

De legende gaat als volgt:
Als een inwoner ongelukkig was over zijn uiterlijk, ging hij naar de plaatselijke bakkerij. Deze herbakker hakte dan het hoofd af en plaatste tijdelijk een groene kool op de nek (symbool voor een leeghoofd) om het bloeden te stelpen. De afgehakte hoofden werden ondertussen opnieuw gekneed, met eigeel ingesmeerd en vervolgens in de oven geplaatst. Hierna werd het hoofd weer op de nek geplaatst. Er was altijd een risico dat een hoofd halfgaar, te lang gebakken (een heethoofd) of een misbaksel werd.

Op het schilderij wordt het hele proces uitgebeeld. Achterin is er een vrouw te zien met een hoofd van een man in haar handen. Ze is in een discussie met de bakker verwikkeld. Waarschijnlijk brengt ze het hoofd van haar man terug, omdat ze er niet tevreden mee is.

Dit verhaal was bedoeld als waarschuwing voor kinderen die niet tevreden waren over hun uiterlijk en hier iets aan wilden doen: Je kunt maar beter tevreden over je uiterlijk zijn. Anders word je een heethoofd, halvegare of misbaksel. Nog erg actueel dus, gezien de vele ontwikkelingen op het gebied van schoonheid, zoals plastische chirurgie en botox.




9. Burgfräulein von Strechau: kunstenaar onbekend, 17e eeuw (Kunsthistorisch Museum in Wenen)



Er is niet veel over dit angstaanjagende schilderij bekend. Over het kasteel Strechau worden vele legendes verteld. De legende gaat dat een jonkvrouw in de late middeleeuwen op haar geliefde wachtte die naar het Heilige Land was vertrokken om tegen de ongelovigen te vechten. Ze had hem beloofd het klooster te betreden als hij niet zou terugkeren. Desondanks trouwde ze met een andere man. Tijdens de bruiloft veranderde haar gezicht in een doodshoofd en werd ze in aanwezigheid van alle gasten de hel ingetrokken door duivelse figuren.




10. Afgehakte hoofden: Théodore Géricault, 1818



Op het eerste gezicht zou de toeschouwer nog kunnen denken dat het om twee slapende mensen gaat. Die indruk verdwijnt al snel als het bloed op de lakens en de vlezige nekken opgemerkt worden.

Gericault was erg gefascineerd door geweld en dood. Hij ging regelmatig naar het mortuarium in Parijs om zo een studie van het menselijk lichaam te maken ter voorbereiding van zijn meesterwerk, Het vlot van Medusa. Hij raakte echter gefascineerd door de lichaamsdelen zelf en heeft een serie huiveringwekkende schilderijen gemaakt van onthoofde criminelen. Daarnaast heeft hij ook stillevens van lijken en afgehakte ledematen gemaakt. Hij schijnt regelmatig lichaamsdelen mee naar huis te hebben genomen en ze onder zijn bed te hebben bewaard. Hij wilde de lichaamsdelen in alle staten van ontbinding bestuderen. 

Zijn meesterwerk, Het vlot van Medusa, ging over een waar gebeurde schipbreuk in 1816 waar de overlevenden uiteindelijk tot kannibalisme overgingen om te overleven. Gericault raakte erg geïntrigeerd door dit verhaal. 



11. Kop van een skelet met een brandende sigaret: Vincent van Gogh, rond 1885-1886



Dit schilderij is uniek in het oeuvre van Vincent van Gogh. Aangezien van Gogh nooit iets over dit schilderij heeft verteld in zijn brieven, zijn er vele interpretaties van dit schilderij: hij heeft dit schilderij in Antwerpen gemaakt in een periode waarin hij een slechte gezondheid had, misschien wilde hij dat met dit werk uitbeelden.

Een andere interpretatie is dat het schilderij humoristisch bedoeld is: Vincent van Gogh zat op de kunstacademie van Antwerpen en studenten leerden de menselijke anatomie door middel van het tekenen van skeletten. Volgens zijn brieven moest hij niet zoveel hebben van zijn conservatieve leraren.

12. De dood van Marat: Edvard Munch, 1907



Dit beklemmende schilderij van Edvard Munch, vooral beroemd door het schilderij De schreeuw, beeldt de moord op Jean-Paul Marat uit. Munch was geïnspireerd door het gelijknamige schilderij van Jacques-Louis David, waarop één van de grootste leiders van de Franse Revolutie, Jean-Paul Marat, dood in zijn badkuip wordt uitgebeeld, vermoord door Charlotte Corday, een aanhanger van de girondijnen.

Munch maakte zijn eigen versie van dit verhaal. De man op bed is Edvard Munch zelf en de moordenares is zijn minnares Tulla Larsen waarmee hij een stormachtige verhouding had: in 1902 had Munch zichzelf in de vinger geschoten na een ruzie met Tulla larsen.


           Zin in nog meer griezelige kunst?  Kijk dan naar het onderstaande filmpje:





_____________________________________________________________


Bronnen:





Gepost door op

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Heb je vragen of ander commentaar, plaats ze hier.

Abonneren op: Reacties posten (Atom)