BreinWekker: Hoe weet je wat nepnieuws of fake nieuws is? 10 tips

De laatste tijd is er veel te doen over nepnieuws. Vooral in de sociale media circuleert er veel onjuiste informatie. In een aantal landen heeft Facebook factcheckers ingeschakeld om te controleren welk nieuws nou echt of nep is. Wat kun je zelf doen om de kans kleiner te maken dat je in fake nieuws trapt en het viral gaat of zich als een meme verspreidt?

Hier een aantal tips:

1. Lees niet alleen de kop van het nieuws.

Veel mensen laten zich misleiden door de kop van het nieuwsartikel, kijken dan niet meer verder en delen het. Als je uit nieuwsgierigheid toch verder kijkt, zul je vaak opmerken dat het artikel eigenlijk niks met de kop te maken heeft. Dit is duidelijk "clickbait" (door op de kop te klikken, verdienen deze websites geld).

2. Kijk naar de website van het artikel.

Als je ziet dat de website veel advertenties bevat en grote schreeuwende koppen, dan is dat een goede aanwijzing dat het om een website gaat die vals nieuws verspreidt. Daarnaast is het verstandig om de website te googelen. Controleer daarnaast de url (het webadres van een website). Urls die bijvoorbeeld eindigen op com.co zijn vaak verdacht. Blogsites, zoals WordPress of Blogger, die nieuws verspreiden zijn meestal ook niet erg betrouwbaar.

Sommige websites zijn satirisch bedoeld, maar niet iedereen herkent dit, waardoor de artikelen voor serieus nieuws kunnen worden aangezien. Een voorbeeld hiervan is speld.nl. In de disclaimer staat duidelijk dat het om satirische artikelen gaat. In het verleden werd bijvoorbeeld de hoax van Speld.nl over een snackbarhouder die een "patatje holocaust" op het menu zou hebben gezet, overgenomen door de Telegraaf.

3. Let goed op dat het nieuws niet oud is.

Soms wordt oud nieuws opnieuw gepubliceerd en als nieuw gepresenteerd. Door op het nieuws te googelen, kun je dit doorprikken. In het filmpje bij tip 5 wordt o.a. uitgelegd hoe je kunt ontdekken of een foto oud is.

Dit is een voorbeeld van een foto die gebruikt is om nepnieuws te creëren. Deze foto van een broertje en zusje die elkaar troosten, werd massaal op de sociale media gedeeld en zou ten tijde van de aardbeving in Nepal in 2015 zijn gemaakt. Later meldde de fotograaf van de foto, Na Son Nguyen, dat dit helemaal niet klopte en dat hij de foto in 2007 in Vietnam had gemaakt.

4 Zoek citaten op.

Citaten kun je kopiëren en plakken in een zoekmachine. Als het citaat nergens wordt vermeld of niet bekend is op betrouwbare sites (van bekende kranten of nos.nl bijvoorbeeld), is het nep.

Kijk naar de bron van het citaat en kijk of je het ook bij de bron kan vinden. Meestal hebben betrouwbare nieuwssites archieven waarin je kunt zoeken. Als je het citaat niet kunt vinden, is het waarschijnlijk een nepcitaat.

Dit is een voorbeeld van een vals citaat dat op Facebook en Twitter circuleerde. Dit bericht beweert dat Donald Trump in 1998 in People Magazine zou hebben gezegd dat "Republikeinen de domste groep kiezers van het land zijn". Na uitgebreid onderzoek door Snopes (een website die valse berichten probeert door te prikken) in de archieven van People Magazine blijkt dat Trump deze uitspraak nooit heeft gedaan. De foto is afkomstig van een interview met Oprah in 1988.

Op 11 april verscheen er op Facebook een post waarin werd beweerd dat Donald Trump het coronavirus een hoax had genoemd en van een samenzwering zou hebben gesproken. Dit bleek niet waar te zijn. Op de website Lead Stories (een website die valse berichten probeert te ontkrachten) staat vermeld dat Trump op 28 februari 2020 een speech hield in South Carolina waarin hij zei dat de Democraten het virus gebruikten voor hun eigen politieke gewin. Deze politisering noemde hij een hoax. Het woord 'conspiracy' had hij helemaal niet gebruikt. Luister hieronder vanaf 00:03:47:

5. Kijk naar de schrijver van het nieuws.

Zoek de schrijver van het nieuws op. Als je ziet dat bij alle artikelen dezelfde auteur staat, klopt dit meestal niet. Als je verder niks over de "journalist" kunt vinden, is dit ook wel een aanwijzing dat er iets niet klopt.

6. Kijk naar de bronnen waarnaar het artikel verwijst.

Als het artikel helemaal geen bronnen heeft, is dat verdacht. Als het artikel wel naar bronnen verwijst, kijk dan of die bronnen betrouwbaar zijn.

5. Let goed op de bijbehorende foto's.

Er is veel te doen over de branden die op dit moment in het Amazonegebied woeden. Er circuleren foto's op de sociale media, onder andere door beroemdheden zoals acteur Leonardo DiCaprio gedeeld, die helemaal niet ten tijde van de branden gemaakt zijn.

Deze foto die niet in 2019, maar in 1989 werd gemaakt, werd onder andere door Justin Bieber, Logan Paul en Jaden Smith op Instagram gedeeld:

Om te weten of de foto wel echt bij het nieuws hoort, kun je reversed search toepassen via Google Abeeldingen of via TinEye.

Hier wordt aan de hand van twee voorbeelden uitgelegd hoe reversed search werkt:

7. Vals nieuws speelt vaak in op de vooroordelen van de lezer.

Onbewust wil je graag datgene geloven wat je eigen mening bevestigt (dit heet confirmation bias of voorkeur voor bevestiging). Kijk daar voor uit. Nepnieuwsartikelen spelen in op de vooroordelen van de lezer. Facebook is zo gebouwd, dat het je berichten voorschotelt die overeenkomen met je interesses.

8. Haal het nieuws van verschillende plekken, zoals van bekende kranten of nos.nl, en niet alleen of helemaal niet van de sociale media.

9. Een aantal websites die nepnieuws bestrijden:

De Hoaxwijzer

De Hoaxwijzer heeft een lijst van websites verzameld die vals nieuws verspreiden. Je kunt de Hoaxwijzer ook op Facebook, Twitter en Google+ vinden.

Lead Stories

Lead Stories is een fact-checking website van de Limburger Maarten Schenk.

Snopes

Snopes is een Engelstalige website die nepnieuws probeert te bestrijden.

10. Meld vals nieuws op Facebook.

Hier wordt uitgelegd hoe je dat kunt doen:

Deepfake

Sinds enige tijd is er sprake van een nieuw fenomeen op internet, deepfake filmpjes en foto's. Door de ontwikkelingen binnen de Kunstmatige Intelligentie, om precies te zijn machine learning, is het nu mogelijk om mensen dingen te laten zeggen of doen die ze in werkelijkheid nooit gezegd of gedaan hebben. Dit kan gevaarlijke gevolgen hebben. Er kunnen niet alleen woorden in iemands mond worden gelegd of onterecht daden aan iemand worden toegerekend, maar het wordt zo ook makkelijk voor mensen om te ontkennen dat ze iets daadwerkelijk gedaan of gezegd hebben door te beweren dat het fake is. Hoewel het nu nog moeilijk is om foutloze deepfake filmpjes te maken (als je goed kijkt en luistert, zijn ze te herkennen), zal het in de toekomst steeds moeilijker zijn om nep van echt te onderscheiden. Op het moment zijn bedrijven en overheden bezig met het ontwikkelen van manieren om deepfakes te kunnen herkennen. Op initiatief van Facebook, Amazon en Microsoft is er bijvoorbeeld de Deepfake Detection Challenge gestart. Hiermee worden mensen uitgenodigd om technologie te ontwikkelen dat deepfakes en andere manipulaties van de media kan herkennen.

Hier zijn een paar manieren waarop je er mogelijk achter kunt komen of een video fake is of niet:

Zoek naar de uitspraken die door de persoon of personen in de video zijn gedaan en kijk of hier iets over wordt gezegd door betrouwbare gevestigde media.

Maak screenshots van het filmpje en pas er een reversed search op toe. Misschien zie je dan dat het filmpje voor hele andere doeleinden was gepubliceerd en met andere mensen.

Hier worden een aantal voorbeelden gegeven van nepnieuws: