De Grote Maan Hoax uit 1835: het begin van Nepnieuws

Gravure van de maan, de 'New York Sun'  (1835)

Dat nepnieuws geen recent verschijnsel is, bewijst de ''The Great Moon Hoax'' uit 1835. Voordat er in 1969 werkelijk mensen voet op de maan hadden gezet en sommigen, ondanks de onweerlegbare bewijzen, aan de echtheid van deze missie twijfelden, was ruim 160 jaar daarvoor sprake van opwinding rond een verzonnen verhaal over leven op de maan. Ook nadat dit verhaal uiteindelijk werd ontkracht, waren er mensen die in de echtheid ervan bleven geloven. 

Op 25 augustus 1835 verscheen in de New York Sun het eerste artikel uit een reeks van zes over de ontdekking van leven en het bestaan van een beschaving op de maan. De artikelen zouden zijn geschreven door een assistent van de beroemde astronoom Sir John Herschel en oorspronkelijk gepubliceerd zijn in de Edinburgh Journal of Science. Herschel zou een krachtige nieuwe telescoop hebben gebouwd waarmee hij planeten buiten het zonnestelsel kon waarnemen en was zo tot de ontdekking gekomen dat er leven op de maan was. Hij beschreef de op de maan aanwezige vegetatie en uiteenlopende tot de 

Steendruk van de Langrenus krater op de maan, uit
de 'New York Sun' (1835)

verbeelding sprekende wezens, zoals eenhoorns, tweevoetige bevers en mensachtigen met vleermuisvleugels. Er zouden oceanen, stranden en bomen op de maan aanwezig zijn. De mensachtige wezens die in het zesde en laatste artikel werden beschreven, Vespertilio homo genaamd, zouden bedekt zijn met kort koperkleurig haar en hadden vleugels op hun rug. Volgens de beschrijving zag het gezicht, dat gelig van kleur was, er beter uit dan dat van een oerang-oetan en had het een hoger voorhoofd. 

Het nieuws verspreidde zich razend snel en werd het gesprek van de dag in Amerika en Europa. De artikelen werden door andere kranten overgenomen en er werden verhitte discussies over de ontdekking gevoerd. De New York Sun werd de populairste krant in de wereld en zag zijn oplage verveelvoudigen. Dat veranderde niet toen de New York Herald het hele verhaal ontkrachtte en bekend werd dat het allemaal een grap was. De Edinburgh Journal of Science, waarin de artikelreeks oorspronkelijk zou zijn gepubliceerd, was al enige tijd eerder opgedoekt. Aangezien de astronoom Sir John Herschel ergens op een onbereikbare plaats onderzoek aan het doen was, kon het verhaal niet makkelijk geverifieerd worden. De assistent Dr. Andrew Grant, die de artikelen zou hebben geschreven, bleek niet te bestaan. De redacteur van de krant, Richard Adam Locke, werd aangewezen als de schrijver van de artikelen. 

Richard Adam Locke

De New York Sun heeft nooit excuses gemaakt of een officiële verklaring afgelegd. Jaren later verklaarde Richard Adam Locke dat het verhaal bedoeld was als satire, maar dat het onbedoeld serieus was genomen. Locke wilde het ongefundeerde geloof van bepaalde wetenschappers in buitenaards leven op de hak nemen. Met name de populaire Schotse dominee en schrijver Thomas Dick wilde hij belachelijk maken. Deze natuurtheoloog geloofde dat God zo'n groot universum niet onbewoond kon hebben geschapen en dat er daarom wel miljarden buitenaardse werelden en wezens moesten bestaan om deze schepping te kunnen bewonderen.

In eerste instantie kon John Herschel de humor van de situatie wel inzien en merkte hij op dat zijn eigen bevindingen nooit zo opwindend zouden zijn geweest. Later raakte hij echter geïrriteerd door het hele gebeuren, omdat hij regelmatig lastig werd gevallen door mensen die dachten dat de artikelen geen grap waren.

De 'Saffieren Tempel' op de maan, 'New York Sun' (1835)

De schrijver Edgar Allen Poe beweerde dat Richard Adam Locke plagiaat had gepleegd en zijn verhaal Het weergaloze avontuur van een zekere Hans Pfaall had gebruikt. Locke was in die tijd namelijk zijn redacteur. Dit verhaal, dat over een reis naar de maan ging, had Poe in juni 1835 gepubliceerd. In 1844 werd er in de New York Sun een verhaal van Poe gepubliceerd over een Luchtballonvaarder die de Atlantische Oceaan was over gestoken, later bekend als The Great Balloon Hoax.


Klik hier om de zes artikelen uit de New York Sun te lezen.

Kijk ook naar:
De eerste en oudste science fiction film: ‘De Reis naar de Maan’ van George Méliès uit 1902
Herbeleef de eerste maanlanding van minuut tot minuut ___________________________________________________________________________________________________________
Bronnen:

Higgit, R. (2015, 5 februari). The Great Moon Hoax and the Christian Philosopher. Geraadpleegd van https://www.theguardian.com/science/the-h-word/2015/feb/05/great-moon-hoax-christian-philosopher-history-science

Wikipedia. (z.j.). Great Moon Hoax. Geraadpleegd op 24 oktober 2017, van https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Moon_Hoax

Young, K. (2017, 21 oktober). Moon Shot: Race, a Hoax, and the Birth of Fake News. Geraadpleegd van https://www.newyorker.com/books/page-turner/moon-shot-race-a-hoax-and-the-birth-of-fake-news