BreinWekker: De mensen achter de Freakshows van vroeger - Deel 1: mensen met hypertrichose of het weerwolfsyndroom

Eeuwen lang werden mensen met lichamelijke afwijkingen als een slecht voorteken gezien en beschouwd als het werk van kwade geesten. In de zestiende eeuw vertaalde dit zich in het tentoonstellen van deze mensen in rariteitenkabinetten. Deze bijzondere mensen werden ook wel monsters, "lusus naturæ" of in het Engels "freaks of nature"genoemd. In dit eerste deel zullen een aantal bekende mensen met overmatige haargroei worden behandeld. Een beroemd voorbeeld was Petrus Gonsalvus die de inspiratiebron voor het beroemde sprookje 'The Beauty and the Beast' ofwel 'Belle en het Beest' zou zijn geweest.

Vanaf de zestiende eeuw werd het bezoeken van shows waarin mensen optraden met bijzondere talenten, lichamelijke afwijkingen en ziektes een populair tijdverdrijf in zowel de lage als hoge kringen van Europa. Deze optredens, die werden gepresenteerd door een showman, werden gehouden op jaarmarkten en kermissen. Daarnaast werden deze mensen vaak door wetenschappers tentoongesteld. Het zou echter tot de negentiende eeuw duren voordat deze rariteitenshows grote mensenmassa's wisten aan te trekken en een amusementsindustrie zouden worden waar veel geld in omging. Hiermee werd in 1842 een begin gemaakt door ondernemer en showman P.T. Barnum die in New York het "Barnum's American Museum" opende, waar op grote schaal mensen werden tentoongesteld, en zijn daarop volgende tournee door Europa met zijn circus "The greatest Show on Earth". Hij wist als geen ander de aandacht van het publiek te trekken door fantasievolle verhalen over deze bijzondere mensen te vertellen. Dit wordt ook wel het begin van de Gouden Eeuw van de Freakshows genoemd.

Er werden mensen met uiteenlopende lichamelijk aandoeningen tentoongesteld. Twee van deze aandoeningen waren hypertrichose, ook wel het weerwolfsyndroom genoemd, en hirsustisme. Mensen met deze aandoeningen werden vaak als wilden beschouwd en werden o.a. weerwolven of aapmensen genoemd. Bij hypertrichose is er sprake van overmatige haargroei op de plekken waar normaal ook haar groeit. Van hirsutisme is sprake als er bij vrouwen of kinderen overmatige haargroei is op plekken waar mannen zichtbare haargroei hebben, zoals baardgroei. De eerst gedocumenteerde persoon met hypertrichose was Petrus Gonsalves.

Petrus Gonsalvus of Pedro González (1537-1618)

ca. 1580

Pedro Gonzales, meestal Petrus Gonsalvus genoemd, werd op het Canarische eiland Tenerife geboren en leed aan hypertrichose waardoor hij ook wel "De Wilde Edelman uit Tenerife", "De Weerwolf van de Canarische Eilanden" of "De Man uit de Bossen" werd genoemd. In de zestiende eeuw waren mensen met zware lichamelijke afwijkingen een curiositeit en de nieuwe hobby van de Europese adel. Op tienjarige leeftijd werd hij naar het hof van de koning van Frankrijk, Hendrik II, gebracht waar hij eerst voor een aap werd aangezien. Later zou hij als een edelman aan het hof opgroeien en een uitstekende opleiding genieten. Hij trouwde met de hofdame van koningin Catherina de Medici (de vrouw van Hendrik II), Catharine genaamd. Dit huwelijk zou de inspiratiebron zijn geweest voor het sprookje 'Belle en het Beest' ofwel 'The Beauty and The Beast'. Vervolgens werd hij naar het hof van Margaretha van Parma, de regentes van de Habsburgse Nederlanden, gestuurd. Na de dood van zijn beschermvrouwe, koningin Catherine de Medici, kwam hij terecht aan het hof van Margaretha's zoon, Alexander Farnese, hertog van Parma. Hij was onderwerp van vele medische onderzoeken. Gonsalvus kreeg 7 kinderen, Madeleine, Enrique, Françoise, Antonietta (Tognina), Horacio en Ercole, waarvan er 4 aan dezelfde aandoening leden. Deze werden cadeau gegeven aan leden van de hogere kringen. Het gezin was onderwerp van vele kunstwerken. Alhoewel hij als een edelman leefde, werd hij nooit als een volwaardig mens beschouwd.

Gonsalvus met zijn vrouw, ca. 1875-1880 uit het
boek Animalia Rationalia et Insecta
(een boek over dieren en insecten) van Joris Hoefnagel

Dochter Madeleine en zoon Enrique, ca. 1775-1880,
uit het boek Animalia Rationalia et Insecta van Joris Hoefnagel

Petrus Gonsalvus' dochter Tognina,
geschilderd door Lavinia Fontana (1583)

Barbara Urslerin (1629-?)

Barbara Urslerin, ook wel de 'Harige Maagd' ('The Hairy Maid') genoemd, werd in 1629 in Duitsland geboren en was de enige in haar familie die aan hypertrichose leed. Ze werd al op zeer jonge leeftijd door haar ouders tentoongesteld en reisde door heel Europa. Tijdens de optredens speelde ze meestal op een clavecimbel. Mensen waren gefascineerd door het idee dat een 'beest' zo mooi kon spelen. Ze zou zich ook tegen betaling hebben ontkleed, zodat mensen haar geslachtsdelen konden zien om zich ervan te overtuigen dat ze een echte menselijke vrouw was.

Ze werd voor het eerst in 1639 opgemerkt en onderzocht door anatoom Thomas Bartholin die verklaarde dat ze geheel bedekt was met fijn zacht blond haar en in het bezit was van een volle baard. De Engelse schrijver John Evelyn die haar in 1657 in Londen bezocht, vergeleek haar uiterlijk met dat van een IJslandse hond en schreef dat ze getrouwd was met de Duitser Johann Van Beck en samen één kind hadden dat niet aan de aandoening leed. Haar man was haar manager en zou alleen met haar getrouwd zijn uit financieel gewin. Hij zou zich nooit in het openbaar hebben voorgesteld als haar echtgenoot.

In 1668 bracht ze nogmaals een bezoek aan Londen en werd onderzocht door de Deen Holger Jacobsen die van mening was dat ze een kruising tussen een mens en aap was. Sinds dit bezoek aan Londen is nooit meer wat van haar vernomen.

Fedor Adrianovich Jeftichew (1868-1904)

ca. 1880

Fedor Adrianovich Jeftichew (1868-1904) stond ook wel bekend als "Jo-Jo the Dog-Faced Boy" (Jo-Jo de Jongen met het Hondengezicht) en later als "Jo-Jo the Dog-Faced Man". Hij was een beroemde attractie bij circussen en jaarmarkten. Jeftichew werd in Sint Petersburg geboren en leed net als zijn vader aan hypertrichosis, overmatige haargroei. Ze traden samen in Franse circussen op. Op zestienjarige leeftijd tekende hij een contract met P.T. Barnum, een beroemde circusdirecteur en bekend om zijn rariteitenshow of freakshow, The greatest Show on Earth, en reisde naar de Verenigde Staten. Hij werd hier samen met zijn vader gepresenteerd als een wilde die in Rusland gevangen was genomen door een jager. Volgens het verhaal kon Fedor niet worden geciviliseerd en blafte en gromde hij als een hond als hij van streek was. Fedor werd door P.T. Barnum in advertenties omschreven als het meest wonderbaarlijke exemplaar in zijn vijftig jaar oude verzameling van wonderbaarlijkheden. Hij stierf in 1904 tijdens een tournee in Griekenland aan een longontsteking.

Fedor met zijn vader, ca. 1875

Julia Pastrana (1834-1860)

Julia Pastrana was een Mexicaans indiaanse uit Sinaloa, Mexico, en leed aan hypertrichosis terminalis waardoor ze overmatig dikke lichaamsbeharing had. Haar oren en neus waren uitzonderlijk groot en ze had heel dik tandvlees en onregelmatige tanden. Men denkt nu dat dit kwam doordat ze ook aan Gingival hyperplasia leed, een aandoening die vaak samen gaat met hypertrichosis terminalis. Ze werd wel "Bear Woman" (Berenvrouw), "Ape Woman" (Aapvrouw) of "The Nondescript" (De Onverklaarbare) genoemd. Toen ze door ene M. Rates "ontdekt" werd, werkte ze als dienstmeisje bij de gouverneur van Sinaloa. Ze werd naar New York gebracht waar ze de aandacht trok van wetenschappers en exploiteurs. Eén wetenschapper beschreef haar als één van de meest bijzondere wezens en beweerde dat ze een mens-orang oetan hybride was. In kranten werd ze verschrikkelijk lelijk genoemd en werd haar zangstem geprezen. Ze werd op verschillende plaatsen in de Verenigde Staten tentoon gesteld. Overal waar ze kwam, was ze een sensatie en werd ze geprezen om haar charme en elegantie. Uiteindelijk belandde ze met haar nieuwe promotor, Mr. Lent, in Londen waar haar succes nog groter was. Hier prees men haar voor haar vele talenten, zoals de beheersing van het Spaans en Engels en werd benadrukt dat ze gelukkig was met haar leven. Ze liet zich door wetenschappers, zoals Charles Darwin onderzoeken en zou zelf ook een grote hang naar kennis hebben gehad.

In 1857 trouwde ze met haar promotor Mr. Lent. Dit schijnt geen gelukkig huwelijk te zijn geweest. Mr. Lent zou alleen maar met haar getrouwd zijn om zijn investering veilig te stellen, terwijl Julia smoorverliefd op hem was. Hij zou haar hebben gedwongen om zware medische onderzoeken te ondergaan en was erg bezitterig. In 1860 beviel ze van een jongetje dat dezelfde aandoeningen had. Het stierf ruim een dag later. Julia overleed 5 dagen erna. Mr. Lent verkocht de lichamen van zijn zoontje en vrouw aan een professor in Moskou die hun lichamen ontleed en daarna balsemde. Ze werden in het museum van de universiteit tentoongesteld waar ze een groot publiek aantrokken. Pas in 2013, ruim 150 jaar na haar overlijden, werd ze begraven in Culiacán, de plaats waar ze was opgegroeid.

Het gebalsemde en tentoongestelde lichaam
van Julia Pastrana

Annie Jones Elliot (1865-1902)

Annie Jones werd in Virginia geboren met hirsutisme en werd al met negen maanden een attractie in de Freakshow van P.T. Barnum in New York. Haar ouders kregen hiervoor een weekloon van 150 dollar. Ze werd gepresenteerd als "infant Esau" (Baby Ezau). Ezau, de kleinzoon van Abraham, was volgens het bijbelse Oude Testament en de joodse Tenach behaard ter wereld gekomen, de naam Ezau betekent ook harig of behaard. Tegen de leeftijd van 5 jaar had ze een snor en bakkebaarden en werd ze bekend als "Bearded Girl" (Baardmeisje) of "Monkey Girl" (Aapmeisje). Ze zou als kind een keer zijn ontvoerd door iemand die haar wilde exploiteren, maar werd uiteindelijk weer teruggevonden. Als volwassen vrouw werd ze bekend als "Bearded Lady". Ze wilde echter niet alleen bekend staan om haar behaarde voorkomen en werd ook bekend om haar muzikale talent en elegantie. Later zou ze haar bekendheid aanwenden om als woordvoerder op te treden van de andere artiesten die in de Freak Show optraden. Ze maakte zich sterk voor het afschaffen van het kwetsende woord "freak".

Krao Farini (1876-1926)

The Great Farini met Krao, 1883

Voor zover bekend werd Krao in het huidige Thailand geboren. Ze zou tijdens een expeditie van de Noorse ontdekkingsreiziger Carl Bock en Dr. George G. Shelly in het noorden van Thailand, het toenmalige Siam, zijn ontdekt en samen met haar ouders zijn meegenomen. Ze zou al vanaf haar geboorte compleet bedekt zijn met haar. Bij de shows werd beweerd dat ze afkomstig was van een primitieve stam, de Kraos-monink, waarvan alle leden net als Krao met haren bedekt waren en in bomen leefden. De naam Krao zou in het Siamees aap betekenen. Haar vader stierf aan cholera en haar moeder werd gevangen gezet. Bock en Shelly namen haar in 1882 mee naar Londen waar ze tentoongesteld werd. Ze werd voorgesteld als de "Missing Link" (de Ontbrekende Schakel) tussen mens en aap en de bevestiging van de evolutieleer van Charles Darwin. Ze werd ook wel "The Ape Woman" (De Aapvrouw) genoemd. Ze belandde uiteindelijk in Westminster waar ze door The Great Farini werd tentoongesteld. Farini adopteerde haar en gaf haar zijn achternaam. In 1884, toen ze een jaar of negen was, ging ze op tournee in Philadelphia. Ze heeft in de Verenigde Staten ook optredens g voor het Barnum & Bailey Circus. In tegenstelling tot Pastrana werd ze niet uitgebuit. Ze heeft altijd onder haar eigen voorwaarden opgetreden en was vrij om te doen en laten wat ze wilde. Haar laatste jaren bracht ze in alle rust in een flat in Brooklyn door. Ze stierf in 1926 aan de griep. Haar laatste wens was om gecremeerd te worden, zodat ze na haar dood geen attractie zou worden.

ca. 1890

Stephan Bibrowski (1890-1932)

De in Polen geboren Stephan Bibrowski, beter bekend als "Lionel the Lion-faced Man" (Lionel, De Man met het Leeuwengezicht), leed waarschijnlijk aan de aandoening hypertrichose terminales. Hierdoor was zijn hele lichaam bedekt met lange dikke haren, wat hem de verschijning van een leeuw gaf. Zijn ouders vonden hem een gruwel en verkochten hem op vierjarige leeftijd aan een Duitser die hem in Europa tentoonstelde. In 1901 reisde hij naar de Verenigde Staten af en werd onderdeel van het Barnum and Bailey Circus waar hij Jo-Jo the Dog-Faced Man verving. Hij voerde acrobatische kunstjes op en sprak op een kalme toon tegen het publiek om zo het contrast met zijn uiterlijk te versterken. Het publiek werd wijsgemaakt dat Bibrowski zo behaard was geworden, doordat zijn moeder er tijdens haar zwangerschap getuige van was geweest dat zijn vader door een leeuw werd verscheurd. Er werd tijdens de show ook beweerd dat hij katachtige eigenschappen had, zoals een scherp gezichtsvermogen en het vermogen om in het donker te kunnen zien. Aan het eind van de jaren twintig stopte hij met optreden en keerde terug naar Duitsland. Hij zou op 41-jarige leeftijd aan een hartaanval gestorven zijn.

Ca. 1907

BreinWekker

Greep uit de artikelen

woensdag 25 januari 2017

De mensen achter de Freakshows van vroeger - Deel 1: mensen met hypertrichose of het weerwolfsyndroom