Jeroen Bosch: interessante weetjes

In 2016 werd het vijfhonderdste sterfjaar van Jheronimus Bosch herdacht. In het kader hiervan was er in het Noordbrabants Museum de drukbezochte tentoonstelling Jheronimus Bosch - Visioenen van een genie te zien en waren er velerlei evenementen, zoals een rondleiding op het dak van de St-Janskathedraal (waar Bosch gedoopt en begraven werd) via een speciaal wandelpad en de lichtshow Bosch by Night op de markt. Hier enkele feitjes over Jeroen Bosch:

Het enige portret van Jeroen Bosch
 uit Recueil d'Arras

• Jeroen Bosch werd in Den Bosch geboren als Jheronimus van Aken of Aeken.

• Doordat de archieven verloren zijn gegaan, is zijn geboortedatum onbekend, maar men denkt dat hij rond 1450 geboren is.

• Hij leefde vrijwel gelijktijdig met de beroemde Italiaanse alleskunner en kunstenaar Leonardo da Vinci (1452-1519)

• Zijn grootvader, vader (Anthonius van Aken) en ooms waren ook schilders en deelden een atelier (het huis In Sint Thoenis). Men denkt dat Jeroen Bosch zijn vroegste scholing van zijn ooms heeft gekregen.

• In 1480 trouwde hij met de vermogende koopmansdochter Aleid van de Meervenne. Ze behield haar vermogen en na het huwelijk betrokken ze haar huis (Inden Salvatoer) tegenover het schildersatelier aan de (Bossche) Markt. Er is niets bekend over eventuele kinderen.

• Er is maar één bekend portret van Jheronimus Bosch. Dit is afkomstig uit het zestiende eeuwse Recueil d'Arras (Verzameling van Arras) van de kunstenaar Jacques le Boucq, waarin allemaal kopieën van portretten van beroemde Europeanen zijn verzameld.

• Vanaf het einde van de vijftiende eeuw signeerde hij zijn schilderijen met de naam Jheronimus Bosch, naar de stad 's-Hertogenbosch waar hij geboren en getogen was.

• Bosch had een pessimistische levensvisie en geloofde niet in de goedheid van de mens: de mens was door zijn neiging om te zondigen gedoemd om in de hel te belanden. Dit is duidelijk terug te zien in zijn werk waar zonde en verdorvenheid de boventoon voeren.

• Hij wordt ook wel De Duivelmaker genoemd, omdat niemand hem kon evenaren in het schilderen van duivels.

• Bosch was vanaf 1486, in navolging van zijn vader, lid van de (Illustre) Lieve Vrouwe Broederschap, nu ook wel Zwanenbroederschap genoemd, die tegenwoordig in het Het Zwanebroedershuis gevestigd is. Het doel van deze broederschap was de Mariaverering. Elke jaar werd er in juni een processie gehouden. Prinses Beatrix en koning Willem-Alexander zijn ook Zwanenbroeders.

• Bosch heeft voor de bij de broederschap behorende St. Jan kapel in de Sint-Janskathedraal twee altaarvleugels beschilderd (2 luiken met de heiligen Johannes de Doper en Johannes Evangelist) en ontwerpen voor de glas in lood ramen gemaakt. Deze zijn allemaal verloren gegaan, waarschijnlijk tijdens de Beeldenstorm.

Tekening 'Het woud heeft oren,
 het veld heeft ogen'

• Aangezien er niet veel informatie is over zijn ideeën, gedachten en zijn persoonlijke leven, is de symboliek in veel van zijn schilderijen onbekend en daarom onderwerp van veel giswerk, 

• Na zijn dood doken er geluiden op dat Bosch' werken ketters zouden zijn en een geheimtaal bevatten. De Duitse volkskundige Wilhelm Fraenger kwam in 1947 met de theorie dat het werk van Bosch helemaal niet door zijn vroomheid werd ingegeven, maar dat hij een aanhanger van een 'heidens' geloof was, zoals de sekten van de adamieten of de katharen. De katharen geloofden dat Satan almachtig was op aarde. De adamieten geloofden dat Adam zondevrij was en dat een paradijs op aarde bereikt kon worden door de zondeloosheid van Adam na te streven, onder andere door naakt te lopen. Deze beweringen zijn echter zeer onwaarschijnlijk, aangezien hij lid was van de zeer strenge en vrome katholieke Lieve Vrouwe Broederschap.

• Er zijn maar twintig tekeningen van Jeroen Bosch bewaard gebleven. 

• In veel van Bosch' werken zijn uilen aanwezig. Er zijn vier soorten uilen in zijn schilderijen te herkennen: de bos-, steen-, kerk- en ransuil. De meningen lopen uiteen over wat hij hiermee bedoelde. In de middeleeuwen stond de uil niet alleen voor wijsheid, in het christendom was hij ook het symbool voor de duivel, het kwaad en naderend onheil. 

• Het schilderij De Verzoeking van de Heilige Antonius in Lissabon wordt door veel deskundigen als Bosch' meesterwerk beschouwd.

'De verzoeking van de heilige Antonius' in het Museu Nacional de Arte Antiga te Lissabon

• Jheronimus Bosch kreeg opdrachten van rijke kooplieden en hooggeplaatste personen, zoals Filips de Schone (Het Laatste Oordeel), hertog van Brabant en Bourgondië, en Henry III van Nassau die de opdracht gaf tot het werk De Tuin der Lusten voor zijn Paleis in Brussel.

• De Tuin der Lusten wordt beschouwd als één van zijn beroemdste werken en het hoogtepunt van zijn oeuvre. Met dit werk wilde hij de zondigheid van de mens tonen.

'De Tuin der Lusten' in het Prado Museum te Madrid

• Op 9 juni 1516 werd hij begraven vanuit de Sint-Janskathedraal in Den Bosch. De doodsoorzaak is onbekend, maar men weet wel dat er in die tijd pleuritis heerste. Zijn graf werd door de Broederschap betaald.

• De streng katholieke koning Filips II van Spanje was, evenals zijn grootvader Filips de Schone, een groot liefhebber en verzamelaar van Bosch' schilderijen. Hij zou in het bezit zijn geweest van zeker 36 werken. Het abdijcomplex Het Escorial en zijn slaapkamer liet hij decoreren met Bosch' beroemdste werken. Dit is de reden dat veel van zijn werken zich vandaag de dag in het Prado Museum in Madrid bevinden.

• In Spanje wordt Jeroen Bosch El Bosco genoemd.

Lees ook:

• De Verzoeking van de Heilige Antonius
• Aangespoelde walvissen in de Nederlandse geschiedenis en kunst

________________________________________________________________________
Bronnen:

Adriaen Snoerman Fonds. (z.j.). Geschiedenis van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Geraadpleegd van http://www.snoerman.org/wp-content/uploads/2014/12/2012-ILVB.pdf

Den Bosch Cultuurstad. (z.j.). De schilderwerken en biografie van Jeroen Bosch. Geraadpleegd van http://www.denbosch-cultuurstad.com/jeroen-bosch-schilder.html

Encyclopedia.com. (2004). Hieronymus Bosch. Geraadpleegd van http://www.encyclopedia.com/topic/Hieronymus_Bosch.aspx

Facts about Famous People. (z.j.). Hieronymus Bosch Facts and Biography. Geraadpleegd van http://www.facts-about.org.uk/famous-people-facts-starting-with-h/hieronymus-bosch.htm

Het Noordbrabants Museum. (2016). Biografie Jheronimus Bosch. Geraadpleegd van http://www.hetnoordbrabantsmuseum.nl/media/202852/NL_Biografie_Jheronimus_Bosch.pdf

De Lange, H. (2016, 12 februari). Het Bosch-feest is compleet. Geraadpleegd van http://www.trouw.nl/tr/nl/4512/Cultuur/article/detail/4243447/2016/02/12/Het-Bosch-feest-is-compleet.dhtml

Kunstbus. (2016, 21 januari). Hieronymus Bosch. Geraadpleegd vanhttp://www.kunstbus.nl/kunst/jeroen+bosch.html

My Interesting Facts. (2014, 25 maart). 10 Interesting Hieronymus Bosch Facts. Geraadpleegd van http://www.myinterestingfacts.com/hieronymus-bosch-facts/

VVV Den Bosch. (z.j.). Het Zwanenbroerderhuis. Geraadpleegd van http://www.vvvdenbosch.nl/nl/locaties/zwanenbroedershuis

Wikipedia. (z.j.). Katharen. Geraadpleegd op 05 februari, 2016, vanhttps://nl.wikipedia.org/wiki/Katharen

Wikipedia. (z.j.). Recueil d\'Arras. Geraadpleegd op 05 februari, 2016, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Recueil_d%27Arras

Zwaap, R. (2001, 14 april). Jeroen Bosch: ketter of superpaap? De duivelmaker. Geraadpleegd van https://www.groene.nl/artikel/de-duivelmaker