Greep uit de artikelen

donderdag 3 november 2016

De eeuwenoude robots van Japan: de Karakuri Ningyo

In geen ander land ter wereld wordt de robot zo geaccepteerd en omarmd als in Japan. Denk hierbij aan de robotviolist van Toyota, robot ASIMO van Honda, de kindrobot CB2 of de dansende robots QRIO van Sony. De wetenschapper Hiroshi Ishiguro heeft zelfs een androïde versie van zichzelf gebouwd. Robots worden als receptionisten ingezet, er zijn hotels met robotpersoneel en banken die robots inzetten om mensen van informatie te voorzien. Deze liefde voor robots vindt zijn oorsprong in de Edoperiode die in 1603 begon. Het was de bloeiperiode van de Karakuri Ningyo, de gemechaniseerde poppen.





De Karakuri Ningyo poppen
Het woord Karakuri betekent "een mechanisch object dat verrast en versteld doet staan". Een Karakuri Ningyo pop is een Japanse gemechaniseerde pop uit het begin van de 17e eeuw. Deze werd alleen uit natuurlijke materialen vervaardigd, zoals hout en walvisbotten. Er werden geen metalen gebruikt. De westerse mechanische objecten werden meestal gemaakt om het menselijke kunnen en de techniek erachter te tonen. Als zo'n techniek praktische nut bleek te hebben, werd deze ook in het gewone leven toegepast. De Karakuri techniek was er daarentegen om de mens te vermaken en te verrassen. Het uiterlijk en het verbergen van de techniek achter de pop was heel belangrijk. De Karakuri Ningyo poppen werden deel van de Japanse cultuur en waren daar niet meer uit weg te denken. Deze vroege robots luidden het begin van de modernisering en industrialisatie van Japan in. Dit is terug te zien in de manier waarop men in Japan met de moderne robots omgaat. De robots dienen in Japan grotendeels voor het vermaak van mensen en worden als een positief element gezien in de interactie tussen mensen.

Een Japans handboek voor mechanische apparaten
uit de achttiende eeuw
De herkomst van de techniek van de Karakuri Ningyo poppen
De Karakuri Ningyo pop is een mengeling van westerse en Chinese technieken. China liet Japan in de zevende eeuw kennismaken met een karretje met tandwielen dat altijd naar het zuiden wees. In het midden van de zestiende eeuw kwam daar de techniek van de Chinese waterklok bij. Eeuwenlang hebben Japanse ambachtslieden de Chinese en Koreaanse technieken toegepast op bewegende objecten. Rond 1550 introduceerde de Spaanse missionaris Francisco de Xavier de westerse opwindbare klok in Japan. Het westerse tandwielsysteem was anders dan het Chinese. De ambachtslieden pasten vervolgens deze westerse techniek op de Karakuri poppen toe. Dit luidde de bloeiperiode van de Karakuri Ningyo poppen in.

De invloed van de Edoperiode op de Karakuri Ningyo poppen
De Edoperiode duurde van 1603 tot 1868. Vanaf 1633 was er 250 jaar lang nauwelijks contact met de Europeanen. De Europeanen werden door hun bekerings- en kolonisatiedrang als een bedreiging voor Japan en de cultuur gezien. Het werd Japanners verboden om naar het buitenland te gaan en buitenlandse boeken werden in de ban gedaan. Dit zorgde ervoor dat de Japanners in zichzelf keerden en zich intensief richtten op hun cultuur en tradities waaronder de Karakuri Ningyo poppen. Eén keer per jaar was het voor Europeanen (dit waren vrijwel alleen Nederlanders) toegestaan om op het eiland Dejima (een Nederlandse handelspost in de haven van Nagasaki) contact met de Japanners te hebben. Op deze momenten werd er veel westerse kennis met Japan gedeeld. De Shogun (de heerser van Japan) wilde graag op de hoogte worden gehouden van alle ontwikkelingen op wetenschappelijk en technisch gebied. De Nederlanders hadden veel geavanceerde apparatuur aan boord van hun VOC- schepen. Door deze apparatuur te bestuderen, namen de Japanners veel van de westerse technieken over.


De drie typen Karakuri Ningyo poppen
De Butai Karakuri 
De Butai Karakuri poppen waren voor het theater bedoeld. Takeda Omi was een Japanse klokkenmaker die in 1662 de eerste show met Karakuri poppen gaf. De Japanners maakten zo voor het eerst kennis met Karakuri poppen. Een aantal van zijn poppen had het westerse klokmechanisme. Aangezien het theater bij een rivier stond, maakte hij een aantal watergedreven poppen met de techniek van de waterklok. De show werd een een zeer groot succes. Er werden honderd jaar lang 27 shows per dag gegeven. In de Edotijd werden de meeste theaterstukken speciaal voor de Butai karakuri poppen geschreven. In tegenstelling tot het Westen ging het in het traditionele Japanse theater vooral om bewegingen en gebaren. De manier waarop de Butai karakuri poppen bewogen, had grote invloed op de manier waarop Japanse acteurs in de traditionele theatervoorstellingen bewogen en acteerden.

De Zashiki Karakuri
Deze poppen waren voor thuisgebruik. Alleen de adel bezat deze luxe poppen. Deze poppen met het westerse klokmechanisme worden technisch als de meest geavanceerde en waardevolle van de drie typen poppen gezien. Ze worden als de voorlopers van de moderne Japanse robot gezien. De beroemdste Zashiki karakuri poppen werden in het midden tot de late Edoperiode gemaakt. Ze werden meestal met het westerse klokmechanisme gemaakt, maar sommigen bewogen door zand, stoom of kwik. Ze waren een belangrijk element in de interactie tussen gastheer en gast.

De Chahakobi Ningyo
De Chahakobi Ningyo ofwel de thee serverende pop was de meest beroemde robot. Deze droeg een dienblad waar de gastheer een kopje thee voor de gast op neerzette. Vervolgens begaf de pop zich op zijn door wieltjes aangedreven voeten naar de gast, boog zijn hoofd en wachtte tot de gast de thee pakte en opgedronken had. Hierna hief hij zijn hoofd weer op en keerde weer terug naar de gastheer. Door van tevoren de afstand tot de gast te schatten, kon de gastheer de pop zodanig instellen dat het na een bepaalde afstand weer terugkeerde. Dit was de eerste robot voor thuisvermaak.

De sake kopende pop
Er schijnt een sake kopende pop bestaan te hebben. Volgens verhalen kon deze naar de sake winkel lopen om sake te kopen en vervolgens naar huis terugkeren.

De Yumihiki Doji en de Mojikaki Karakuri Ningyo
Deze poppen werden in de achttiende eeuw door één van de beroemdste
Karakuri makers, Hisashige Tanaka (de man die aan de wieg van het bedrijf Toshiba stond), bedacht: 
  • De Yumihiki Doji kon een boog spannen en een pijl afschieten. Dit kon hij vier keer achter elkaar doen. Eén op de tien keer miste hij opzettelijk doel om de spanning erin te houden.
  • De Mojikaki Karakuri Ningyo, de schrijvende pop, schreef met een zeer realistische soepele beweging van zijn arm een woord op een bord.

Dashi Karakuri
Deze poppen werden en worden op religieuze feestdagen en gelegenheden gebruikt om mythes en legendes na te spelen. De poppen worden als een tussenstation gezien tussen de materiële en de spirituele wereld.Tot in de negentiende eeuw werden Karakuri Ningyo poppen niet weggegooid of hergebruikt maar op een begraafplaats begraven. Volgens het shintoïsme hebben alle materiële objecten een ziel.


Meestal staan de Dashi Karakuri uitgestald op een drie verdiepingen tellende praalwagen. Op de eerste verdieping staan meestal 2 à 3 poppen die mythes en legendes naspelen. Op de middelste verdieping bevinden zich de poppenspelers. Op de onderste verdieping bevinden zich muzikanten die de voorstelling begeleiden met fluit en drum. Deze kar wordt door ongeveer 20 mensen voortgetrokken. De poppen spelen een erg belangrijke rol in de Japanse religieuze rituelen. Iedere kar met poppen is in elke regio weer verschillend van stijl.


Tamaya Shobei IX, de laatste Karakuri Ningyo ambachtsman
Tamaya Shobei IX is de beroemdste en één van de enige ambachtsmannen in Japan die nog Karakuri Ningyo poppen maakt, repareert en restaureert. Hij behoort tot de negende generatie van een oude ambachtsfamilie die begon met de klokkenmakerij en zich later toelegde op het vervaardigen van Karakuri Ningyo poppen. De leertijd van dit ambacht is ongeveer 15 jaar. Tamaya Shobei geeft regelmatig demonstraties en workshops in het buitenland die op YouTube te zien zijn.


 In deze YouTube video's demonstreert Tamaya Shobei IX de Chahakobi Ningyo, de thee serverende pop en de Yumihiki Doji, de boogschutter pop:
 _________________________________________________________________________________________
Bronnen:








Gepost door op
Locatie: Japan

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Heb je vragen of ander commentaar, plaats ze hier.

Abonneren op: Reacties posten (Atom)