De onbijbelse voorstelling van Jezus' geboorte in een stal met dieren

Iedereen kent wel de bekende scène van de geboorte van Jezus, al honderden jaren te zien op talloze afbeeldingen, in de kunst en tijdens kerst in de vorm van (levende)kerststallen. Jezus ligt dan meestal in een kribbe, omringd door zijn ouders Jozef en Maria, de herders, de drie wijzen of koningen en (stal)dieren. Op veel schilderijen over dit thema zijn er een rund (os) en een ezel aanwezig. De herders die Jezus bezoeken hebben vaak een aantal schapen mee. Deze dieren zijn echter nergens in de Bijbelse evangeliën terug te vinden en of Jezus in een stal geboren werd, is ook niet met zekerheid te zeggen. Net zomin dat Maria de tocht van Nazareth naar Bethlehem op een ezel aflegde. Waar komt de oorsprong van deze beroemde voorstellingen dan wel vandaan?

De enige boeken in de Bijbel waarin over de geboorte van Jezus wordt verteld, zijn de boeken Mattheüs en Lucas.

Het boek van Mattheüs

De Aanbidding der Wijzen door Gentile da Fabriano (1423)

Er wordt niks vermeld over Jozefs en Maria's tocht van Nazareth naar Bethlehem. In dit boek zijn Maria en Jozef al in Bethlehem gearriveerd. Hier staat ook nergens dat Jezus in een stal werd geboren. Er wordt gesproken over een huis. In Mattheüs 2:11 wordt er melding gemaakt van het bezoek van de Drie Wijzen:

En toen zij in het huis kwamen, vonden zij het Kind met Maria, Zijn moeder, en zij vielen neer en aanbaden Het. Zij openden hun schatkisten en brachten Hem geschenken: goud en wierook en mirre. (Herziene Statenvertaling)

Het boek van Lucas
Hier wordt er wel over de zware tocht van Nazareth naar Bethlehem gesproken, maar er wordt met geen woord gerept over hoe Maria en Jozef de tocht hebben afgelegd, een ezel wordt nergens genoemd.  Uit de tekst van Lukas 2:7 zou kunnen worden afgeleid dat Jezus in een stal werd geboren: 

en zij (Maria) baarde haar eerstgeboren Zoon, wikkelde Hem in doeken en legde Hem in de kribbe, omdat er voor hen geen plaats was in de herberg. (Herziene Statenvertaling)

Het was in die tijd echter normaal dat mens en dier dezelfde leefruimte deelden. Er wordt hier ook met geen woord gesproken over eventuele dieren die aanwezig waren tijdens of na de geboorte van Jezus. Of de herders hun schapen tijdens hun bezoek aan Jezus meenamen, wordt nergens in de tekst vermeld.

Waar komt dit beroemde tafereel dan vandaan?

De Aanbidding der Herders door Giorgione (ca. 1505-1510)

Uit twee apocriefen (niet erkende geschriften die niet in de Bijbel zijn opgenomen), namelijk:

1.Het Proto-evangelie van Jakobus uit de tweede eeuw na Christus
Hier wordt de reis van Jezus en Maria naar Bethlehem in veel meer detail beschreven en wordt er een ezel genoemd Er wordt verteld dat Jozef Maria op een ezel zette en ze vervolgens naar Bethlehem op weg gingen (17:2):

En hij (Jozef) zadelde zijn ezel en zette Maria erop. (De apocriefen door A.F.J. Klijn)

Jezus wordt hier niet in een stal, maar in een grot geboren (17:3):

En toen zij op de helft waren zei Maria tot hem: “Jozef, til mij van de ezel af, want het kind in mij benauwt mij en wil te voorschijn komen.” En hij vond daar een grot en bracht haar naar binnen.(De apocriefen door A.F.J. Klijn)

2.Het evangelie van pseudo-Matteüs uit de zesde eeuw na Christus
Hierin gaat het verhaal verder dan het Proto-evangelie van Jakobus en verlaat Maria na de geboorte van Jezus de grot en neemt ze met Jezus haar intrek in een stal. Hier worden de os en ezel genoemd die Jezus aanbaden, de scène die tot de dag vandaag wereldberoemd is. De os en ezel refereren aan een uitspraak van de profeet Jesaja (1:3) in het Oude Testament: 

De os kent zijn meester en de ezel zijn meesters voederbak, maar Israël heeft geen besef, mijn volk denkt niet na.

Volgens het Oude Testament is een rund een rein en een ezel een onrein dier. Met deze uitspraak werd bedoeld dat zelfs een onrein dier zoals de ezel zijn meester kent, maar het Joodse volk niet weet wie zijn meester is.

In pseudo-Matteüs krijgt Jezus niet enkel bezoek van gedomesticeerde dieren zoals lammeren, maar komen er leeuwen, luipaarden, wolven en zelfs draken op bezoek om hem eer te bewijzen.

Lees ook:

• Het Kerstverhaal in 12 Vlaamse en Nederlandse kunstwerken
• Maria Magdalena: geen berouwvolle of boetvaardige prostituee, maar Apostel der Apostelen
• The Star of Bethlehem, een kerstfilm over de geboorte van Jezus uit 1956 door Lotte Reiniger 
• De eerste kerstkaart ter wereld (1843)
• Het legendarische leven van Sinterklaas en de Kerstman in de kunst
• Het beroemde Amerikaanse kerstgedicht 'De Nacht voor Kerst'
• De Nederlandse invloed op Sint Nicolaas of Santa Claus in Amerika
• De eerste en oudste afbeelding van de moderne Kerstman door Thomas Nast
• De originele versie van Jingle Bells uit 1857
• Bestaat de Kerstman? Ja, Virginia, de Kerstman bestaat 

_________________________________________________________________________________________________________
Bronnen:

• Stichting Herzien Statenvertaling. (z.j.). De Herzien Statenvertaling. Geraadpleegd van https://herzienestatenvertaling.nl/
• De apocriefen / druk 2: openbaringen, evangeliën, orakels, brieven en andere ...,Door A.F.J. Klijn